Hoe verontreinigde gronden al 30 jaar lang nieuwe kansen creëren

De sluiting van de Limburgse steenkoolmijnen maakte in de jaren 1980 duidelijk hoe groot de nood was aan bodemsaneringen en de herontwikkeling van uitgestrekte fabriekssites. Daarom werd precies 30 jaar geleden, in 1995, het Bodemdecreet uitgewerkt, een structureel stappenplan om vervuilde industriële sites te saneren. In 2007 volgde het Brownfielddecreet.

Bekijk de documentaire

Sindsdien bracht de OVAM, de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij van de Vlaamse Overheid, al 85.000 risicogronden in kaart en werden ontelbare gronden via gerichte saneringen klaargestoomd voor een tweede leven. In de documentaire 'Oude gronden, nieuwe kansen' toont de OVAM aan de hand van 5 pioniersprojecten hoe het de voorbije 30 jaar dankzij bodemsanering oude, vervuilde industriële sites nieuw leven inblies.

Vlaanderen was samen met een handvol andere regio's en landen in Europa een pionier, zegt Vlaams minister van Omgeving Jo Brouns: 'De Europese Unie zit nu pas – 30 jaar later – in de eindfase voor haar Soil Monitoring & Resilience Directive. Een richtlijn waarvoor overigens voor een stuk de mosterd gehaald werd bij het Vlaamse Bodemdecreet.'

Van grauw naar groen

De Limburgse mijnsites waar het allemaal begon, zijn vandaag veranderd van grauwe gronden in toeristische trekpleisters. Zo geeft de mijn van Winterslag vandaag onderdak aan C-mine, kantoren en een bioscoop. Een plaats waar heden en verleden hand in hand gaan.

Nationaal Park

De mijn van Waterschei werd omgetoverd tot een innovatief bedrijven- en wetenschapspark, het monumentale hoofdgebouw en de bewaarde schachtbok vormen de toegangspoort tot het Nationaal Park Hoge Kempen.

Ook Petroleum-Zuid in Antwerpen werd door de OVAM onder handen genomen. Begin twintigste eeuw speelde deze petroleumhaven de eerste viool wat betreft de invoer van Amerikaanse olie in Europa. In 1903 werd een ondergronds net van buizen aangelegd dat langs alle kanten lekte. Vandaar dat de bodem er zwaar vervuild raakte en de leidingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog bovengronds werden opgetrokken.

Hernieuwbare energie

De bodem werd gesaneerd om ruimte te geven aan nieuwe ontwikkelingen, namelijk Blue Gate Antwerpen, een bedrijventerrein dat plaats zal geven aan innovatieve bedrijven die hernieuwbare energie en hergebruik van grondstoffen hoog in het vaandel dragen. De bewaarde oliepijpleidingen herinneren aan het petroleumverleden van deze site.

OVAM pakt niet alleen grote, iconische sitesaan zoals de Limburgse mijnen, Petroleum-Zuid of de Boelwerf in Temse. Ook kleinere industriële sites werden onder handen genomen. Neem nu de Waalse Krook in Gent. 

Stadsbibliotheek

Waar vandaag de nieuwe stadsbibliotheek schittert, werd tijdens de negentiende eeuw een zwaar vervuilende gasfabriek, de Imperial Continental Gaz Association, geëxploiteerd. Daarom werd de met koolteer en cyanides vervuilde bodem tot 8 meter diep gesaneerd.

De gasfabriek aan de Waalse Krook werd vanaf 1880 opgevolgd door de "Compagnie du Gaz de Gand" aan de Gasmeterlaan. Ook die gasfabriek is al lang verdwenen, maar liet wel sulfaten, benzeen en cyanide achter in de bodem. 

Brownfieldconvenant

Om de gasmetersite nieuw leven te kunnen inblazen, werd een brownfieldconvenant afgesloten om de site te saneren. Vandaag rijzen nieuwe appartementsblokken uit de grond en werd ook het industrieel erfgoed bewaard en gerestaureerd, met name de twee enige bewaarde gashouders van Vlaanderen.

Nog een laatste voorbeeld? In Oostende saneerde OVAM een brandstoffendepot dat werd omgevormd tot 0.666, een broedplek voor circulaire innovatie. Brownfields verzoenen dus niet alleen verschillende functies, maar slaan ook de brug tussen verschillende tijdperken. Waar mogelijk bewaart OVAM het erfgoed zodat het rijke industriële verleden zichtbaar blijft voor toekomstige generaties. 

Klimaatoplossingen

Wie door het industriële verleden van Vlaanderen stapt, merkt als snel dat het werk nog niet voltooid is en dat er nog vele sites wachten op een onderzoek, een eventuele bodemsanering en een nieuwe toekomst. Maar een gezonde bodem zorgt ook voor klimaatoplossingen: 'De bodem slaat veel CO2 op, kan bufferen voor watersnood of waterschaarste, zorgen voor voedselzekerheid, en nog veel meer,' zegt Werner Annaert, administrateur-generaal OVAM.

Bekijk de documentaire 'Oude gronden, nieuwe kansen' en ontdek 5 pionierprojecten die de OVAM de voorbije 30 jaar dankzij bodemsanering aanpakte.