Luchthaven Tempelhof

Luchthaven Tempelhof

De moeder van alle luchthavens

Het is een ongewoon zicht: wandelaars, fietsers en skaters verzameld op de taxibaan van een luchthaven. Vlak bij de verlaten verkeerstoren zitten mensen te barbecueën.

In Berlijn kan het. De historische luchthaven Tempelhof is uitgeroepen tot stadspark. Met lange stroken beton, uitgestrekte grasvlaktes en gele wegwijzers die de landingsbaan aangeven is alles nog zoals op 30 oktober 2008 toen het laatste toestel vanop Tempelhof opsteeg. 

Turbulent verleden

Te korte landingsbanen, geluidshinder voor de omwonenden en teruglopende inkomsten zorgden ervoor dat de 'de moeder van alle luchthavens' de deuren moest sluiten. Zoals veel gebouwen in Berlijn, kende ook Tempelhof Flughafen een turbulent verleden.

Tempelhofer Feld

Al in de achttiende eeuw was Tempelhofer Feld een populair recreatiegebied. In het weekend kwamen Berlijners hier picknicken en speelden ze cricket. Ook keizer Willem II zag wel graten in de uitgestrekte weide in de zuidelijke rand van het oude Berlijn. Jaarlijks organiseerde hij er zijn verjaardagsfeestje, een militaire parade ter ere van zichzelf.

Luchtvaartgeschiedenis

In augustus 1909 ratelde de Amerikaanse luchtvaartpionier Orville Wright over het gras in zijn zelfgemaakte vliegmachine tijdens een vliegdemonstratie. Tot ieders verbazing, bleef Wright een volle minuut in de Berlijnse skyline hangen. Enkele weken later cirkelde zijn broer Wilbur rond het Vrijheidsbeeld in New York.

De luchtvaartindustrie werd booming business en zette tijdens de eerste Wereldoorlog een spectaculaire stap vooruit. We schrijven 1922 als op Tempelhofer Feld de eerste geïmproviseerde luchthaven verrijst. Drie grote hangars, pakhuizen en houten gebouwen maken van Berlijn Tempelhof een bakermat van de Europese luchtvaartgeschiedenis.

In 1926 ruimden de sportvelden en tuinen rond de luchthaven plaats voor een grotere terminal. Met 32.000 passagiers per jaar werd Tempelhof een van de drukste luchthavens van Europa. Tien jaar later passeren al 220.000 passagiers langs Tempelhof. Het laat daarmee andere luchthavens als Londen, Parijs of Amsterdam ver achter zich.

Nazi-architectuur

In de jaren dertig hertekenen de nazi-leiders de stad Berlijn. Het nieuwe Tempelhof werd een cruciaal onderdeel van het nieuwe Germania, de hoofdstad van het Derde Rijk. Het megalomaan luchthavengebouw, ontworpen door Ernst Sagebiel, moest bezoekers een overweldigende ontvangst bezorgen.

Het nieuwe gebouw telde acht verdiepingen, drie kelderverdiepingen en 300.000 vierkante meter en is daarmee een van de grootste alleenstaande gebouwen in Europa. De ovale vorm van het gebouw en de gewelfde plafonds maken het een van de beroemdste resten van de nazi-architectuur. De talrijke adelaars met gespreide vleugels aan de voorgevel stammen uit de gloriejaren van de nazi's.

Volgens de oorspronkelijke plannen van architect Ernst Sagebiel, zouden reizigers op Tempelhof de luchthaven binnenstappen in een riante ontvangstruimte (de erehal) met hoge plafonds. In de uiteindelijke uitvoering is een tussendek gebouwd tussen de inkomhal op het gelijkvloers en de erehal op de hogere verdieping. Daardoor is ook de oorspronkelijke hoogte van deze ruimte niet meer te zien. De erehal is nooit afgewerkt en bevindt zich nog altijd, sinds de jaren dertig, in ruwbouwtoestand

Door de Tweede Wereldoorlog werd Tempelhof echter nooit helemaal afgewerkt. De Duitse luchtmacht gebruikte slechts een gedeelte van het complex, waardoor het gebouw paradoxaal genoeg nooit als luchthaven van het Derde Rijk gediend heeft. Het oorspronkelijke luchthavengebouw uit 1926 bleef namelijk tot in 1945 in gebruik.

Luchtbrug

Russische troepen namen in 1945 het vliegveld in en vernietigden tijdens hun bestorming de ondergrondse bunkers waar de Duitse overheid een deel van het filmarchief bewaarde.

Na de verdeling van Berlijn tussen Rusland en de geallieerden in oost en west, werd Tempelhof Amerikaans grondgebied. Zij breidden het gebouw uit met een eigen water- en elektriciteitscentrale. Op de bovenste verdieping van het reusachtige gebouw, waar de nazi's een groot luchthavenrestaurant planden, installeerden Amerikaanse militairen een bowlingbaan en basketbalterrein.

Tempelhof speelde een cruciale rol als eindpunt van de Berlijnse luchtbrug tijdens de Koude Oorlog. West-Berlijn, met Tempelhof als enige luchthaven, was volledig omringd door Russisch grondgebied. Een klein jaar lang bevoorraadden militaire vliegtuigen, de Rosinenbomber, de stad en landden soms wel elke minuut. Voor de meer dan 250.000 vluchten en twee miljoen ton goederen werden nieuwe start- en landingsbanen aangelegd.

Inwoners van West-Berlijn beseften dat ze het zonder Tempelhof niet hadden gered en sloten het gebouw in hun hart. Op een plein voor de luchthaven, de Platz der Luftbrücke, bouwden ze een monument dat de bemanningsleden eert die tijdens de operatie om het leven kwamen. Ook een schietstand van het Amerikaanse leger tussen de taxibanen herinnert nog aan de militaire bezetters die Tempelhof de laatste decennia over de vloer kreeg.

Het einde

Na de val van de muur bleef Tempelhof een succesvolle luchthaven. In 1998 passeerden in Berlin-Tempelhof nog drie miljoen passagiers. De nabije ligging van het centrum was uitstekend voor korte zakentrips. Maar Tempelhof kreeg concurrentie: in 1975 had West-Berlijn al Berlin-Tegel geopend en in 2004 kwam er nog een derde luchthaven bij: Berlijn-Schönefeld.

De Duitse Senaat besliste Tempelhof te sluiten, wat op fel protest stuitte. In 2008 organiseerde Berlijn daarom een referendum, waarin de meerderheid zich uitsprak voor het openblijven van Tempelhof, maar door de te lage opkomst werd geen rekening gehouden met het resultaat.

Op 25 oktober 2008 landde de laatste internationale lijndienst op Tempelhof (van SN Brussels Airlines), op 30 oktober 2008 steeg het laatste vliegtuig er op.

Sinds 2010 heeft Tempelhof zijn oorspronkelijke bestemming teruggekregen: die van openbaar park. Bovendien vindt er begin september het jaarlijks Berlin Festival plaats, waar ondermeer de Editors, LCD Soundsystem, 2 Many DJ's,... optreden. Bedoeling is de komende jaren ook woningen te bouwen op het terrein en er een innovatiepark neer te planten.

Toekomstplannen

In een referendum op 25 mei 2014, tesamen met de Europese verkiezingen, mochten de Berlijners zich uitspreken over het lot van Tempelhof: de stad wil op ongeveer 20% van de voormalige luchthaven woningen neerpoten, maar een burgerinitiatief Het burgerinitiatief 100 % Tempelhofer Feld zamelde genoeg handtekeningen in om een referendum over de kwestie te organiseren.

Tempelhof blijf voorlopig een groene weide, want in het referendum sprak 64% van de Berlijners zich uit tegen de plannen van de stad om er woningen neer te zetten.

Racecircuit

Op 23 mei 2015 strijkt het Formule E-kampioenschap (een raceklasse voor elektrische auto's die verreden wordt op stratencircuits) neer op de luchthaven. Het 2,47 km lange circuit met 17 bochten wordt uitgetekend aan de voormalige gates, waar de vliegtuigen geparkeerd stonden vlakbij het luchthavengebouw).

Opvang voor vluchtelingen

De hangars krijgen in september 2015 nog een andere invulling: bijna 1.000 vluchtelingen kregen er onderdak.

Hoe kan ik deze plaats bezoeken?

Deze info is alleen toegankelijk voor Plus-gebruikers. Als Plus-gebruiker:

  • Ontdek je het adres, gps-coördinaten en bezoekinstructies. Benieuwd? Bekijk een voorbeeld.
  • Krijg je toegang tot de kaart met 600 bestemmingen.
  • Ontvang je digitale reisgidsen, uitgestippelde routes voor wandelaars en fietsers, kortingen bij musea en toegang tot de nieuwste verhalen.

Krijg toegang 29,90 euro voor een heel jaar

Vind alle Plus-voordelen op een rijtje. Ben je al plus? Meld je aan

Plus-gebruikers geven Industriecultuur.be een gemiddelde score van 4,3/5!

 

Meer artikels over