Fort van Breendonk

De ruwbouwwerken vonden plaats van 1909 tot 1912. Voor de bouw van het fort joeg de aannemer er liefst 41.000 m³ beton door. Al enkele jaren later barstte de Eerste Wereldoorlog los. 

De forten rond Antwerpen werden meteen onder vuur genomen, maar Breendonk hield dagenlang stand. Pas op 8 oktober 1914 gaf het fort zich over. Dankzij het Duitse oponthoud slaagden het Belgische leger en koning Albert I erin om Antwerpen te verlaten en zich terug te trekken achter de IJzer. 

Gevangenenkamp

Bij het begin van de Tweede Wereldoorlog was het Fort van Breendonk uitgeroepen tot het hoofdkwartier van het Belgische leger. Vandaar dat koning Leopold III van 9 tot 18 mei 1940 er zijn intrek nam. Nadat België zich overgaf, palmde de SS (Schutzstaffel) echter het fort in. 

De SS was een paramilitaire organisatie binnen de Duitse nazi-partij en gebruikte het fort als doorvoerkamp en gevangenis voor politieke gevangenen. Tussen september 1940 en augustus 1944 verdwenen in Breendonk 3.600 politieke gevangen achter de tralies. 

Folteringen en vernederingen

Gevangen werden bij aankomst samen met anderen opgesloten in piepkleine 'Eeuwige nacht-cellen', kamertjes zonder licht of lucht. Na enkele dagen volgden ondervragingen waarbij folteringen, vernederingen en slagen eerder regel dan uitzondering waren. 

Wie in Breendonk verzeild geraakte, werd na verloop van tijd versluisd naar concentratiekampen in het buitenland zoals Auschwitz, Buchenwald, Dora, Sachsenhausen,... 

Doorgangskamp

Doodsvonnis

Niet iedereen overleefde echter de doortocht in Breendonk. Zeker honderd gevangenen kwamen in Breendonk om als gevolg van ondervoeding, dwangarbeid of mishandeling. Nog eens enkele honderden anderen werden er geëxecuteerd of opgehangen.  Zo werden op 11 april 1944 vierentwintig Limburgse partizanen gefusilleerd.

Voor wie uiteindelijk in een concentratiekamp terechtkwam, bleef de nachtmerrie gewoon duren. Slechts de helft van de gevangenen die in Breendonk werden binnengebracht, overleefden de Tweede Wereldoorlog. 

De Britten troffen op 4 september 1944 tijdens de bevrijding een akelig leeg kamp aan en gunt de pers een blik achter de schermen: 'De plaats waar alle menschelijkheid verbannen werd', zo klonk het in de krantenverslagen. 'Een schande voor de beschaving. Ontzetting, verschrikking en afgrijzen voelt men voor alles wat daar gebeurd; voor het gruwelijk lijden dat menschen aan menschen lieten doorstaan.' 

Baileybrug

Monument voor de oorlogsgruwel

Na afloop van de Tweede Wereldoorlog sluiten verzetsstrijders honderden collaborateurs op in deze hel. Pas in de zomer van 1947 sluit het Fort van Breendonk voorgoed de deuren als gevangenis en wordt het uitgeroepen tot een monument voor de oorlogsgruwel.